Voko Lichen's bemoeienissen met het woon- en leefklimaat in Delfzijl mondden in 1976 uit in een tijdelijke
dienstbetrekking van 6 maanden bij de gemeente voor Peter van Haagen. Hij hield zich in die tijd bezig met
het ontwerpen van het "maagdelijk Voolhok", een gebied gelegen tussen de oude en de nieuwe zeedijk aan
de noordzijde van Delfzijl, in de groenstrook Bornholm.
Ladysmith, grenzend aan het Voolhok en genoemd naar het vroeger daar gelegen dorpje, werd bij de
plannen betrokken.
Deze plannen omvatten een gebied van 12 hectares en beslaan naast het ontwerp van een stuk
landschapspark, wijkpark, het ontwerp van een hierbinnen gelegen zitgelegenheid/kinderspeelplaats/
rustplaats in de groenstrook, gebouwd op de oude fundamenten van Ladysmith.
Het is belangrijk begrip te wekken voor de spanningsvelden waarin een ontwerp tot rijping komt.
De intensiteit waarmee de in de omgeving aanwezige gegevens benaderd worden is bepalend voor de
kwaliteit van het uiteindelijke ontwerp.
Ten aanzien van het Voolhok is de situatie zoals het er nu bij ligt zeer markant.
Het grootste deel is een ingepolderd stuk zee waarvan de natuurlijke sliblaag met zand is bedekt.
Het dorpje Ladysmith, eens aan de zeeinham gelegen, is alleen nog als puinhoop aanwezig.
Het houtgewas dat eens als nuttige afscherming of voor vruchtgebruik en sier in de nabijheid van de huizen
werd aangeplant, is voor het merendeel nog aanwezig.
De nieuwe zeedijk ligt pal op het noorden, van oost naar west. De Hogelandsterweg, een dubbele verkeersader
met brede middenberm en aanliggend fietspad, vormt de scheiding tussen het Voolhok, bestemd voor
actieve recreatie, en een gebied met landbouwbestemming waarin Holwierde zichtbaar is.
Het Voolhok omvat een gebied van 6,5 hectare gelegen in de groengordel om de buitenste nieuwbouwwijken
van Delfzijl.
Met in achtneming van deze gegevens, waarin elementen zitten van het landschap-nieuwe-stijl en waar
resten uit het nabije verleden nog het vermogen bezitten om sferisch hun stempel te drukken op hun
omgeving, kan een gebied ontwikkeld worden dat een aanvulling kan betekenen in het landschappelijk
denken van de bewoners van Delfzijl. Dit landschapsbegrip is de laatste tien jaar alleen gevoed met
ervaringen van ruimte waarin anonimiteit de beslissende factor was voor het handelen van de gebruiker,
belever.
Nu proberen we juist deze anonieme sfeer te vermijden door de onderdelen van het landschap zoveel
mogelijk een verregaande karakteristiek mee te geven. Dit houdt in dat de hele vorm ondergeschikt is aan
zijn onderdelen. Deze werkvorm zal zeer arbeidsintensief zijn .Het rendement hiervan zal zijn dat de
consument zich creatiever kan opstellen. Dit wordt vooral bereikt omdat niet op een grote gemene deler
wordt gemikt maar op het individu. Deze kan zich als persoon verder identificeren dan tot nu toe gebruikelijk
op gemeenschapsgrond doordat hij voorkeuren kan ontwikkelen voor afzonderlijke stukken.
Wij denken steriele vormgeving vooral te bestrijden met het inbouwen van het begrip tijd.
De factor tijd in het landschappelijk beleven maakt het gegeven objectloos waardoor het als het ware gaat
pulseren.
Bij de ontwerpen voor dit gebied zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd :
a. Het gebied moet open en voor iedereen toegankelijk zijn.
b. Het gebied zal in open relatie tot haar omgeving staan.
c. Het gebied volgens ontwerp moet niet meer willen zijn als een kader waar binnen allerhande zaken later
nog ingebracht kunnen worden.
d. Een cultureel inhoudelijk aspect aan dit gebied verbinden.
Omschrijving van het ontwerp:
Het gebied rond Ladysmith is een gecultiveerd stuk groenvoorziening waarbij vanuit de daar reeds aanwezige
schaalverhoudingen een omgeving is ontworpen waarin in grote mate op het gegeven van het oude dorpje
is voortgeborduurd.
Het geplande gebouw zal op de plaats waar eens "de Naterij" heeft gestaan moeten komen, met op enkele
tientallen meters er vandaan een uitgebreide zit- en speelgelegenheid die op fundamentsresten van de
vroegere bebouwing zal verrijzen. De vorm van deze oude bebouwing zal geprononceerd naar voren komen.
Het plan is om deze omgeving te beplanten met soorten die men in tuinen veelvuldig aantreft omdat ze in
grote mate een behagende werking hebben. Dit zal zodanig moeten gebeuren dat de verschillende ruimten
hier ieder een eigen benadering en voorliefde tot uitdrukking zullen brengen.
Bezuiden dit geheel is een halfhard parkeerterrein zodat men bij aankomst snel van zijn auto verlost is,
want verderop zou deze te sterk contrasteren. De secundaire weg die parallel aan de Hogelandsterweg loopt
is in het ontwerp bij het gebied betrokken, terwijl de veel snellere Hogelandsterweg zoveel mogelijk
buitengesloten is.
Deze secundaire weg is beschouwd als liep hij door onze groenvoorziening. De vorm van de hier
aangebrachte beplanting zal een stuk visueel-ritmische alsmede een tactiel-ritmische begeleiding voor de
berijders betekenen.
Mede door deze bermbeplanting, die van grovere aard is, zal de sierbeplanting in de omgeving van Ladysmith
het landschappelijk karakter niet schaden omdat zij in het tweede begroeiingsniveau komt te liggen.
Het meest noordelijke stuk van fase 2 (het gebied rond en ten noorden van Ladysmith) wordt dusdanig dat
ruimtelijke aspecten en het gegeven van de bijna haakse bocht in het aangrenzende dijklichaam, een typisch
Groninger wetmatigheid zullen laten zien.
Hierdoor wordt er een direct verband met het westelijk gelegen agrarisch gebied verkregen.
Van het huidige Voolhok zijn zoveel mogelijk de aanwezige kenmerken gespaard. De stenen golfbreker b.v.
zal gedeeltelijk blijven bestaan en als redelijk begaanbaar pad dienst blijven doen.
Het stuk dat afgebroken wordt levert prachtige natuursteen en kan elders op verschillende manieren worden
toegepast. Hetzij als bouwmateriaal, hetzij als, spaarzame, versiering.
Het trapveldje dat het grootste stuk gazon in dit gebied zal zijn, wordt door het overgebleven gedeelte van
de oude zeedijk begrensd. Deze intact gebleven zeewering, die in een prachtige curve loopt en een flauw
hellend vlak bezit, moet zeker gehandhaafd worden.
Daar waar zij reeds half vergraven is, is haar ligging iets verschoven zodat er ruimte komt voor het
speelterrein dat half in het oude dijkprofiel ligt ingevreten. Zodoende is het toch mogelijk dit stuk dijk weer
op een hoogte van ± 5 meter boven N.A.P. terug te brengen.
Het speelplekje bestaat nu uit een grondwerende muur van ca. 1,5 meter hoog met een grillige vorm.
Deze muur is zelf een lang sppeelobject door de verstop- en klimmogelijkheden die hij biedt.
Het talud aan de andere kant, plus de strook langs de vijver, is een wild terrein waar de vrije hand gegeven
wordt aan het natuurlijk gebeuren. De gedachte aan een heemtuin is hier niet vreemd aan.
In de beplanting zullen groenblijvers worden opgenomen.
De fietsroute die door het noordelijk gedeelte van het Voolhok loopt zal zich versmallen tot één betonnen
paadje zoals deze vroeger gemaakt zijn en fietsverbindingen vormden tussen Ladysmith, Delfzijl en Uitwierde.
De in deze omgeving specifiek aangeduide schuilmogelijkheid is als een brug over het droge en kan belopen
worden. De ontwatering zal door middel van greppels plaatsvinden die deel uitmaken van een zeer wild gebied.
Deze wildernis zal met behulp van bulldozers en draglines haar gezicht krijgen.
Hopen aarde, gaten en sleuven zullen voor een grove structuur zorgen die natuurlijk aan erosie en
verandering onderhevig is. Maar zij zal in het spel een aanleiding zijn voor eigen ingrepen en vervormingen.
Dit zal gedurende de beginjaren van het opgroeiende landschap een heel attractieve plek zijn.
De unit die hierna beschreven wordt zal aan de rand van deze wildernis moeten worden gebouwd.
Het verdere deel bestaat uit grote weide-ruimten met stukken bosbeplanting.
De vakken met bij elkaar geplante bomen zullen uit essen bestaan.
Op de vroegere basis van het dijklichaam, in de nabijheid van het gebouw en te beschouwen als het
bijbehorende erf, zou een serie van oude soorten fruitbomen kunnen worden geplant.
De verdere aankleding kan bestaan uit zitgelegenheden, een stookplaats, trappen, waterbakken,
een drinkfonteintje, rozentuin en een volière.
Toen men de Bornholmers in velerlei opzichten tegemoet kwam in hun behoefte naar een harmonieuze en
menswaardige omgeving zal alras, naast verlichtingsplannen en scholen, het beeld van de huidige
groenomranding zijn opgedoemd. Dat men zich met groenvoorzieningen in wijken zeer gevarieerde beelden
voor ogen kan halen is echter een wetenschap van de laatste vijf jaar. De verwachting dat deze kennis het
aanzien van onze wereld een weinig kan beïnvloeden blijft twijfelachtig. Stellig is het zo dat de resultaten
overal in de straat zichtbaar zijn, maar deze elementen die herinneren aan inventieve activiteieten en de
gerichtheid op verbetering van het leefklimaat in brede zin, worden iedere keer weer door de bestaande
machten ingepakt die een gerationaliseerd en steriel schoonheidsideaal voorstaan. Zo dragen ze bij tot de
verdere ontwikkeling van monocultures waarvan de belijders bij voortduring in staat blijven een omgeving
te maken die de bewoners hun identiteit ontneemt.
Om nu het aanzien en het gebruik van het gebied Voolhok/Ladysmith zoveel mogelijk te laten bepalen door
belanghebbenden, is in het ontwerp een grote ruimte open gelaten voor verdere invulling.
Met het huidige ontwerp kan het gebied voor verdere inbreng openstaan en zal zij door haar mateloze
hoeveelheid indrukken een vitaliserende werking hebben waardoor de mensen een een levendige relatie tussen
privétuin en gemeensschapsgroen in stand kunnen houden.
Het gebouw dat in het gebied gebouwd zal worden krijgt nogal wat functies; daarom zal zij een open
karakter moeten hebben. Het moet een grote openheid tot zijn omgeving hebben, dusdanig dat er beschutte
ruimte rondom te vinden is welke plaats biedt aan veel vormen van heeminrichting.
Groepen of individuen die specifieke wensen hebben ten aanzien van het gebruik van de ruimte, of die ten alle
tijde hiervan gebruik willen maken en elders in Delfzijl geen ruimte (meer) kunnen vinden,zouden in het Voolhok
in de sfeer van tijdelijke bebouwing iets voor zich zelf kunnen maken.
Om dit aan te moedigen is een unit ontworpen waar voorzieningen als gas, licht, water en toiletten aanwezig
zijn en waar betrekkelijk eenvoudig een ruimte naar eigen inzicht en behoefte kan worden aangebouwd.
Het is een unit met een sterk experimenteel karakter die op particulier initiatief drijft. Een voorziening buiten
de geínstitutionaliseerde instellingen en regulier subsidiebeleid om.
Mensen die hiervan profijt zouden kunnen hebben zijn bijv. de violist of hoornblazer die in een flat woont en
in de continudienst werkt en de deelnemers aan eenmalige manifestaties waarvoor in Voolhok/Ladysmith
ruimte is toegedacht.
In de zomer van 1976 namen wij met zo'n 30 Delfzijlers een film op in het Voolhok
(de droom van de landmeter) om de ontworpen plannen aan de ruimte te toetsen.
In oktober vroeg de gemeente een honorariumsubsidie voor vokoLichen aan bij CRM voor de uitvoering van
het werk op Ladysmith. Met de werkzaamheden aan de zitgelegenheid/kinderspeelplaats/ontmoetingsplek op de
oude fundamenten werd begonnen op 12 april 1977
De kinderen van twee lagere scholen deden ook mee: ze maakten de mozaieken voor de zitkuil en goten in de
grond ter plaatse betonvormen.
Op 16 december was de laatste oplevering van Groenomranding Bornholm Fase 2, waarmee ook de
begeleiding en het onderhoud van de fundamenten Ladysmith werd overgedragen aan de afdeling onderhoud
en beplantingen van de gemeente Delfzijl. Het Voolhok valt onder fase 3.
Op 5 juli 1978 gaf de gem. Delfzijl aan voko Lichen een deelopdracht voor dit gebied: "De aankleding van de
oude stenen golfbreker met kunstwerken". In de maanden daarna werden de gemaakte plannen en begroting
door de gemeente en medeontwerper Heidemij. goedgekeurd. Deze plannen zijn nooit uitgevoerd.
De film werd bedacht om de ontworpen plannen voor het Voolhok en Ladysmith aan de bestaande ruimte te
toetsen. Het verhaal van de film is als volgt:
Op een dag krijgt een landmeter de opdracht om het gebied Ladysmith en Voolhok in kaart te brengen.
Met zijn maat rijdt hij in het autootje van de landmeetkundige dienst naar het gebied.
Ze laden hun meetstokken en meetapparatuur uit en beginnen te meten. Terwijl ze zo bezig zijn bemerken ze
de vreemde geaardheid van het gebied: de ligging tussen de zeedijk, een autoweg met daarachter weiland en
dorpen, een nieuwbouwwijk en de de overblijfselen van het dorpje Ladysmith met grote bomen en struiken,
steenhopen, de betonnen loopplanken over de sloten, de resten van de oude zeedijk, de oude stenen
zeewering en een groot stuk opgespoten terrein.
Een landmeter loopt met zijn meetstok over de oude stenen zeewering. De stok valt. Hiermee wordt de
overgang naar het tweede gedeelte van de film ingeleid (tevens van zwart/wit naar kleur) : het beeld,
de droom, de voorstelling, welke de landmeter krijgt van een dorp, een beschaving, die daar in het Voolhok
aanwezig is.
Gedurende de gehele film is de landmeter de verteller van zijn verhaal en belevenissen. Zijn stem wordt
afgewisseld en aangevuld met ander geluiden en muziek.
De foto werd geplaatst bij onderstaand krantartikel.
Uitgangspunten voor de film :
Bepaalde functies in ons westers cultuurpatroon komen voor in bijna alle culturen.
Deze functies worden door groepen mensen of individuen gepersonifieerd.
Zo vinden we in iedere cultuur of beschaving wel mensen die zich bezighouden met allerlei natuurverschijnselen
(wind, wolken regen, onweer, enz.) en met de mogelijkheden om daarvan gebruik te maken, of er bepaalde
betekenissen aan toe te kennen. Vaak vinden we de opvattingen van een beschaving terug in de dingen die
gemaakt werden: bouwwerken, beelden, tekeningen of schilderingen.
Meestal spreken we ook pas van een beschaving als we tekenen vinden die er op wijzen dat mensen, naast
hun zorg om in leven te blijven, tijd vrij maken om hun opvattingen over de hen omringende wereld
op de een of andere manier vorm te geven.
Dit laatste nu, deze voorwaarden voor het bestaan van een beschaving, vormt het onderwerp van onze film.
We houden ons niet bezig met jacht, visserij, landbouw of veeteelt maar met de zaken aan de hand waarvan
een beschaving gedefinieerd wordt zoals: versieringen, bouwstijl, levensopvattingen, muziek, dans, theater,
beeldhouw- en schilderkunst etc., en met de functies die zij binnen een samenleving vervullen.
In deze film moet tot uiting komen dat iedereen die zo'n functie vervult, dit slechts kan doen wanneer hij in
zijn bezigheden persoonlijke kwaliteiten en opvattingen kan leggen die door de overige leden van de
samenleving gerespecteerd en gewaardeerd worden.
Sterker nog: de samenleving wordt bepaald door de hoedanigheden van ieder lid daarvan. Dit in tegenstelling
tot onze normale (volgens de norm) samenleving waar dat steeds minder het geval is.
Het aaantal eisen dat aan een ieder gesteld wordt, om mee te doen als volwaardig lid van onze samenleving,
wordt steeds groter, en dientengevolge de invloed van typisch persoonlijke hoedanigheden steeds kleiner.
In de film gaat het er juist iets anders aan toe: iedereen weet zich geaccepteerd en gerespecteerd zoals hij is,
dat is de basis voor de samenleving waar de mogelijkheden tot ontwikkeling voor iedereen optimaal zijn.
 |
 |
 |
 |
 |
het huis van de Opruimer. Dromer.
In het dorp is één dromer. Niet dat de andere bewoners niet zouden kunnen dromen, maar deze is het
beroepsmatig. Hij houdt zich grotendeels bezig met dromen en alles wat daarmee samenhangt.
Hij legt aan de andere bewoners dromen uit en geeft raad bij allerhande problemen.
In het dorp is ook één opruimer. Hij neemt alles wat op het gemeenschappelijk grondgebied ligt mee en bergt
het op in zijn huis. Een man met een duidelijke liefde voor allerlei materialen dus.
De andere bewoners maken hier dankbaar gebruik van. Als ze iets nodig hebben vragen ze dat aan de
opruimer. Wat ze niet meer gebruiken leggen ze op het gemeenschappelijk gebied waar de opruimer het
weghaalt en opbergt.
Zij houden zich bezig met het bewerken van de grond. Eigenlijk zijn het ook versierders maar dan helemaal
gericht op de grond, de bodem. Voor andere bewoners maken ze ook tuinen.
Alles wat er in het dorp gebouwd of verbouwd moet worden nemen zij voor hun rekening.
Ook wel windspelers genoemd. Bij alles wat zij doen spelen wind, lucht, wolken en ruimte een grote rol.
Ze maken o.a. dingen die door de wind worden bewogen zoals vliegers, ballonnen en vlaggen.
Zij houden zich bezig met het versieren, mooi maken van alle mogelijke zaken, zoals bijv. huizen,
voorwerpen en kleren.
Hun werk bestaat uit toneel-, dans-, muziek- en theatervoorstellingen bedenken en uitvoeren.
de oude stenen golfbreker. Hier gaat het over de zienswijze van voko Lichen m.b.t. de deelopdracht "spelelementen aan het begin en einde van de keienkade en de tussenliggende keienkade" voorkomend op het schetsontwerp van de Kon. Ned. Heidemij "Groengordel Bornholm fase 3 Voolhok".
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Meer informatie en beeldmateriaal over Ladysmith.